Dit is december 2020, ik denk aan december 2018. Mijn pa is bezig met de allerlaatste weken van zijn leven. Hij is heel mager, zijn ogen liggen diep, zijn gezicht is smal, de neus spits. Kerst komt en hij kleedt zich ‘zondags’ aan, inclusief schoenen. Altijd schoenen. De laag kleding om hem warm te houden wordt steeds dikker. De stoel valt steeds ruimer om hem heen. Hij overleeft oudejaarsdag en nieuwjaarsdag. Op 11 januari blijft hij voor het eerst in bed liggen. Hij is te zwak om te lopen. De schoenen blijven staan. De nette kleding wordt vervangen door comfortabele shirts. Hij wil alleen nog maar slokjes cola drinken. Er blijft steeds minder van hem over. Ongelooflijk hoe een mens kan verdwijnen en toch nog doorademen, korte gesprekjes voeren. Op 21 januari lukt dat definitief niet meer. Pa overlijdt. 

De man met gebruiksaanwijzing. De man die plotseling kortaf en geïrriteerd kon zijn. Opvliegend boos. De man die ondoorgrondelijk was achter zijn donkere brillenglazen. Voor wie ik als kind op mijn hoede was, aftastend, voorzichtig. Ook wel bang soms. Want ik begreep hem niet, ik wist niet wat ik aan hem had. Vond hij me wel goed genoeg als zijn kind? Ik durfde er niet op te vertrouwen. 

Pa. Ook de man die op Kerstochtend de platenspeler onder aan de trap zette en ons wakker maakte met mooie Kerstmuziek. De man die in het donker met ons langs de huizen reed om kerstbomen te kijken. Die met Kerst in zijn element was, het gezellig maakte met aangestoken kaarsen op tafel en inderdaad, heel cliché maar ook heel dierbaar, de rollade sneed. De man die tijd had met Kerst, eindelijk tijd, voor ons, voor ma, voor een leven als gezin. Korte pauze van een hard werkend leven tijdens en ver over de grenzen van negen tot vijf. Pa. 

De ondoorgrondelijke pa, met zijn hart en leven vol geheimen. Waarom hield hij zoveel van zichzelf voor ons verborgen? Veel gevoel was onbespreekbaar of voelde onbespreekbaar. Het hart lag niet op de tong maar zat verstopt onder lagen afweermechanismen en ongemak. Ik deed mijn best dat ongemak te voorkomen door voorzichtig om hem heen te draaien. Behoedzaam, altijd speurend naar signalen van zijn opkomende ergernis zodat ik me op tijd onzichtbaar kon maken. Hoe meer pa die Kerst 2018 verdween in zijn veel te ruime vel, hoe groter mijn hart voelde voor hem. Maar ons levenlange ongemak met gevoelens hield de woorden daarvoor binnen. 

Nu is het Kerst 2020 en ik denk veel terug aan Kerst 2018. Op een foto van pa als tienjarige zie ik een verlegen smalle jongen een beetje aarzelend voor de fotograaf poseren. Hij lijkt op zijn hoede, stijfjes. Heeft hij hier al iets van het leven geleerd waardoor hij zo voorzichtig is? Wat weet ik weinig van hem. Ik zou graag nog eens vrijuit met hem praten. Over zijn leven. Wat vond hij moeilijk, wat kwetste hem, wat vormde hem in de ondoorgrondelijke man achter de donkere brillenglazen? Wat maakte dat hij zo moeilijk omging met wat er in hém omging? 

En dan komt dat Kerstinzicht waarvan ik me afvraag waarom ik het niet eerder had: dat ik hem nu pas oprecht wil leren kennen, met open hart, dat kan ik nu pas ervaren omdát hij er niet meer is. Ik wil meer van hem weten omdat mét hem ook de noodzaak van behoedzaamheid en ingehouden emotie verdwenen is. Nu denk ik aan hem zonder belemmeringen. En vraag ik me in open verwondering af: wie was je? Wat ging er in je om? Hoe kijk je terug op je leven? 

Te laat. Maar dat is geen reden voor spijt of schuld. Te laat is jammer maar het is ook onveranderbaar. Was pa terug en kon ik nog eens met hem praten, dan zou die rem er onmiddellijk weer op gaan. Mét pa is mét rem. Zonder pa is zonder rem. Hij kon niet anders, ik kon niet anders. Dat is wat het is. 

Bijna twee jaar na pa’s dood besef ik dat ik me juist dankzij zijn dood nu ongeremd en zonder ongemak kan afvragen: "wie ben je pa? Wat gaat er in je om?" En hoewel ik geen antwoord meer krijg op die vraag voelt deze onbevangen interesse, rechtstreeks uit mijn hart, toch als eindelijk vrijgelaten liefde. 

Postume liefde is ook liefde.